Η προτεινόμενη διαδρομή αποτελεί μια μικρή ξενάγηση στην ερειπωμένη Καστροπολιτεία του Τεμένους. Η πορεία είναι ανηφορική, και διαρκεί περίπου μία ώρα.
Η πρόσβαση στο φρούριο είναι δύσκολη έως αδύνατη από τις περισσότερες πλευρές εκτός από το βόρειο-ανατολικό μέρος όπου το πρανές έχει ομαλή κλίση. Λόγω της φύσης του εδάφους ο τύπος της οχύρωσης ποικίλλει. Αλλού βρίσκουμε διπλή σειρά τειχών αλλού μία μόνο.
Ο επισκέπτης που βρίσκεται στον Προφήτη Ηλία ακολουθεί το δρόμο που περνά από το ναό του Προφήτη Ηλία με ανατολική κατεύθυνση προς το Κάστρο. Στη Β.Α άκρη του χωριού, μονοπάτι μας οδηγεί μετά από 10 λεπτά περπάτημα στα πετρόκτιστα σκαλιά της εισόδου. Από τα σκαλιά ανηφορίζουμε και περνάμε στον φρουριακό περίβολο. Συναντούμε το ναό της Αγίας Παρασκευής. Στο χώρο του φρουρίου βρίσκονται 4 τουλάχιστον ναΐσκοι, όλοι ανακαινισμένοι τον 20ο αι., πάνω σε παλαιότερα θεμέλια ναών.
Ίχνη κτισμάτων βρίσκονται διάσπαρτα στο κάστρο, ιδιαίτερα στο χώρο που ονομάζεται Απάνω Καστέλι από τους ντόπιους. Τον οχυρωματικό περίβολο ενισχύουν κατά διαστήματα πύργοι ποικίλλων διαστάσεων και σχήματος, ανάλογα με τις ανάγκες της οχύρωσης και της φύσης του εδάφους.
Οι πύργοι που συναντάμε είναι διαφόρων ειδών. Ημικυλινδρικοί έως και σχεδόν κυλινδρικοί πύργοι είναι η συνηθέστερη περίπτωση και τους συναντούμε πάνω σε βραχώδη εξάρματα των κρημνών, οικοδομημένους έτσι ώστε να αξιοποιούν και το τελευταίο εκατοστό σταθερού εδάφους.
Η οχυρωμένη ακρόπολη βρίσκεται στο δυτικό και ψηλότερο ύψωμα τη «Ρόκα» (ονομασία που δόθηκε στα χρόνια της ενετοκρατίας).
Η ακρόπολη περιβάλλεται από διπλό οχυρωματικό περίβολο ο οποίος ενσωματώνει πύργους ελλειπτικούς και κυλινδρικούς. Στην ανατολική πλευράτης ακρόπολης η οποία προστατεύεται από τείχος πλάτους 1,60 μ. βρίσκεται τριγωνικός πύργος. Η κορυφή απομονώνεται και οχυρώνεται έτσι ώστε κυριολεκτικά πρόκειται για ένα φρούριο μέσα στο φρούριο. Τείχη περιβάλλουν μία εκτεταμένη έκταση όπου δεσπόζει η ακρόπολη. Εδώ, πύργοι κυκλικοί μεγάλων διαστάσεων προστατεύουν την ακρόπολη.
Δύο κινστέρνες σώζονται στη δυτική πλευρά του φρουρίου, δύο τουλάχιστον στη βόρεια πλευρά και πέντε στον ευρύτερο ανατολικό χώρο του φρουρίου. Μία προστατευμένη με πύργο σκάλα κατέβαινε παράλληλα με τα βράχια από τη δυτική παρυφή στη μεγάλη πηγή που σήμερα ρέει στις δυτικές υπώρειες της Ρόκας τη Μικρή Φουντάνα. Η σκάλα αυτή, ήταν προσταστευμένη με ελλειψοειδή ευρυγώνιο πύργο, και κατέληγε σε πολύπλοκο σύστημα στοών και δεξαμενών οι οποίες είτε επιφανειακά, είτε υπόγεια περιέχουν μεγάλες ποσότητες ύδατος.
Οι δύο κινστέρνες είναι ορατές στο χώρο που σήμερα ονομάζεται Άγιος Αντώνιος. Πρόκειται για επάλληλες κατά μήκος θολωτές δεξαμενές μεγάλου ύψους (τουλάχιστον 5,5μ.) και πλάτους 4μ. έχουν ανοιχθεί παράθυρα και είσοδος στη νότια δεξαμενή (φωτ.216) και σήμερα χρησιμοποιούνται ως ναός αφιερωμένος στον Άγιο Αντώνιο. Υπόγεια, κάτω από αυτόν το χώρο μέσα σε τυμβοειδές έξαρμα του εδάφους βρίσκονται άλλες δύο ευρύχωρες κινστέρνες μεγάλων διαστάσεων σε παράλληλη σειρά με θολωτή οροφή και τοξωτά ανοίγματα επικοινωνίας μεταξύ τους, οι οποίες ακόμα συγκρατούν ποσότητα νερού.
Δίπλα ακριβώς (5μ. νότια) βρίσκεται πηγή αστείρευτη η οποία έχει διαμορφωθεί το 1920 σε δεξαμενή και πολλαπλή κρήνη για τις ανάγκες του χωριού. Ήταν αυτή η πηγή που τροφοδοτούσε τις κινστέρνες με νερό. Η μία από τις δύο δεξαμενές δίπλα στην εκκλησία της Παναγίας, στη βόρεια πλευρά του λόφου, αναφέρεται από τον Sanders σαν ρωμαϊκή δεξαμενή.
Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι ο κυλινδρικός πύργος ο οποίος βρίσκεται στη βορειοδυτική γωνία της οχύρωσης της ακρόπολης, περίπου 16 μέτρα χαμηλότερα από την κορυφή. Πρόκειται για μια περίπλοκη κατασκευή η οποία αν και εξωτερικά μοιάζει με απλό οχυρωματικό πύργο, στην πραγματικότητα περιβάλλει μια σύνθετη κατασκευή που είχε σαν στόχο να συγκεντρώνει και να διατηρεί μεγάλες ποσότητες νερού. Από τη πλευρά της Μικρής Φουντάνας ξεκινά αγροτικό μονοπάτι που προχωρά νότια. Από αυτό το σημείο μπορούμε να συνεχίσουμε την πορεία γύρω από τις ρίζες του λόφου με κατεύθυνση τη νότια πλευρά του. Εδώ συναντούμε το μονοπάτι Ε4, με κατεύθυνση βορειοανατολικά προς Αρχάνες και νοτιοδυτικά προς Κυπαρίσσι και Βενεράτο.
Πηγή :
Νίκος Γιγουρτάκης : Βυζαντινές οχυρώσεις στην Κρήτη κατά τη Β' βυζαντινή περίοδο (961-1204)
Σύμβουλος Διαδρομής :
Βασίλης Δρόσος , Πρόεδρος ΕΟΣ Λασιθίου
Τσακαλάκης Γιώργος, Γεωλόγος, Διευθυντής γραφείου οικοτουρισμού