Η Βυζαντινή οχύρωση του Τεμένους και η ιστορική σημασία της

Στα 961 μ.Χ. μετά από οκτάμηνη πολιορκία του αραβικού Χάνδακα, ο βυζαντινός στρατός με τη νίκη του, επαναφέρει την Κρήτη στους κόλπους της βυζαντινής αυτοκρατορίας, ύστερα από 135 περίπου χρόνια αραβικής κατάκτησης. Ο Νικηφόρος Φωκάς σκέπτονταν και ενεργούσε με την αποφασιστικότητα αλλά και τη μονολιθικότητα που χαρακτηρίζει τους στρατιωτικούς.

Έτσι, πριν εγκαταλείψει την Κρήτη θέλησε να ισχυροποιήσει τη Βυζαντινή κυριαρχία στο νησί, εξασφαλίζοντας μία μελλοντική δυναμική παρουσία στην περιοχή νότια του Αιγαίου και βόρεια της Αφρικής. Η στρατιωτική του εμπειρία σαν κατ΄ εξοχή “Αραβομάχος” στρατηγός έδειχνε ότι το αδύνατο σημείο της Αραβικής πολεμικής τέχνης ήταν οι επιθέσεις σε οχυρωμένες πόλεις. Οι εμπειροπόλεμοι και γενναίοι Άραβες πολεμιστές δεν κατείχαν καλά την τέχνη και την τεχνική της πολιορκίας, πράγμα το οποίο έδινε το προβάδισμα στους βυζαντινούς όταν κατάφερναν να οχυρωθούν αποτελεσματικά σε φρούρια. Πρώτο μέλημα, λοιπόν, του Νικηφόρου ήταν να κατεδαφίσει τα τείχη του Χάνδακα ολοκληρωτικά ώστε να μην είναι δυνατή η κατοίκησή του πλέον. Αποφάσισε να μεταφέρει την πρωτεύουσα σε άλλο σημείο το οποίο θα παρέχει ικανοποιητική ασφάλεια για τις διοικητικές και οικονομικές δραστηριότητες. Ακολουθώντας τις πληροφορίες ντόπιων επισκέφθηκε ο ίδιος την τοποθεσία του απόκρημνου λόφου της Ρόκας σε μικρή απόσταση νότια του Χάνδακα. Έκρινε σαν κατάλληλο τον χώρο για να παρέχει προστασία στο καινούριο διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο της Κρήτης. Έδωσε διαταγή να οικοδομήσουν γοργά φρούριο πάνω στο λόφο της Ρόκας το οποίο ονόμασε Τέμενος. Το φρούριο βρίσκεται 20 χιλ. νότια από το Ηράκλειο πάνω στο λόφο Ρόκα με υψόμετρο 507 μέτρα, που οικοδομήθηκε πάνω σε ερείπια μινωικής ακρόπολης, (όπως μας πληροφορεί ο Στέργ. Σπανάκης). Για τη θέση του φρουρίου ο Λέων Διάκονος αναφέρει: (=Φθάνει πάνω σε κάποιο λόφο ψηλό και απόκρημνο, που στεκόταν όχι μακριά από την κατερειπωμένη πόλη και διατάζει με μεγάλο πλήθος ανθρώπων να οικοδομήσουν τείχος. Γιατί ο χώρος τού φαινόταν ασφαλής και οχυρός με τις χαράδρες και τους απότομους γκρεμούς που τον ζώνουν γύρω-τριγύρω και γιατί από την κορυφή αστείρευτες πηγές ανέβρυζαν και έρρεαν τα νερά. Και αφού με ασφάλεια οχύρωσε τον τόπο εγκατέστησε στρατιά για να κατοικίσει και ονόμασε την πόλη Τέμενος).

Στόχος του Νικηφόρου ήταν να εγκαταστήσει ολόκληρο τον χριστιανικό πληθυσμό του Χάνδακα εκεί με μια ισχυρή στρατιωτική δύναμη γι αυτό μέσα στο φρούριο έχτισε οικοδομήματα ικανά να στεγάσουν δέκα έως δεκαπέντε χιλιάδες πληθυσμό