Πρόκειται για δυο οικιστικά σύνολα (Παλιό και Νέο, σε απόσταση 200 μέτρων μεταξύ τους) που απέχουν 20 περίπου χιλιόμετρα από το Ηράκλειο πάνω στον παλιό δρόμο Μεσαράς – Φαιστού σε υψόμετρο 300 περίπου μέτρων. Ο νεότερος οικισμός δημιουργήθηκε μετά το 1955 ενώ ο Παλαιός κατά την εποχή της Βενετοκρατίας.
Το όνομα του παλιού χωριού συναντιέται για πρώτη φορά σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου το 1369 και έκτοτε υπάρχει σε όλες τις επόμενες απογραφές μέχρι σήμερα.
Πρόκειται για πανέμορφο χωριό που δικαίως επιλέχτηκε ως τόπος παραθερισμού από τους Βενετσιάνους ευγενείς. Ανοικοδομήθηκαν επαύλεις, οικίες μερικές από τις οποίες διασώζονται (π.χ. οικίες των οικογενειών Χελιδόνη, Σακαλάκη, Τσαγκαραντώνη, κ.α.) και μέγαρα (π.χ. Βενετσιάνικο Μέγαρο – Σαράι,) και το χωριό παρουσίαζε την όψη της μητρόπολης Βενετίας σε πλούτο και πολυτέλεια (αφού χαρακτηρίζονταν ως «παρά κρομμυδόφυλλο Βενετία»!).
Η ιστορία του χωριού είναι πλούσια και συνδέεται στενά με την παρακείμενη ιστορική Μονή Παλιανής ως κέντρο επαναστατών και καταφύγιο χαΐνηδων στα χρόνια των Οθωμανών, αλλά και στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, καταφύγιο καταδιωκομένων, κέντρο συνεδριάσεων των αντάρτικων ομάδων, κέντρο προμήθειας τροφίμων και εφοδίων, κ.λπ.). Από το Βενεράτο κατάγονταν επαναστάτες και λόγιοι όπως ο οπλαρχηγός Αντώνης Ξενάκης –Τσαγκαραντώνης, ο λόγιος Νεόφυτος Οικονόμος, ο Μητροπολίτης Λετίτσης και άλλοι.
Εκτός από την υπέροχη διαδρομή προς τη Μονή Παλιανής που μπορεί να απολαύσει ο επισκέπτης θα είναι παράλειψη να μην επισκεφτεί και το μουσείο – έκθεση «Έκθεση ειδών ευλαβείας και χειροτεχνίας» που στεγάζεται στα κτίρια της Μονής, αλλά και τον εκθεσιακό χώρο στο Πνευματικό Κέντρο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής.
Άλλες διαδρομές ή σημεία φυσικού κάλλους που μπορεί να γνωρίσει ο επισκέπτης είναι το φαράγγι του Αγίου Φανουρίου με ωραία παραποτάμια περιπατητική διαδρομή ως τη Μονή Παλιανής, η «Γρα Σπηλιάρα», τα εντυπωσιακά βράχια – καρστικά που συναντά, οι νερόμυλοι (Μύλος Πετρά, Μύλος Τσαγκαραντώνη), κ.λπ.
Χαρακτηριστικά επίσης σημεία επίσκεψης στο Βενεράτο είναι: τα αρχαία πατητήρια στη θέση «Μαγκανά, τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής και γλυπτικής – ξυλογλυπτικής, τα εργαστήρια χειροποίητων κοσμημάτων, οι οινοποιητικές μονάδες «Ιδαία Οινοποιητική» και «Οινοποιεία: Χονδροζουμάκης».
Η ποικιλία της χλωρίδας εξασφαλίζει την εξαιρετικής ποιότητας παραγωγή μελιού, προϊόν που μπορεί ο επισκέπτης να το προμηθευτεί αγνό και καθαρό από τους τρεις παραγωγούς – μελισσοκόμους που δραστηριοποιούνται στο χωριό, αλλά κυρίως την εκλεκτή ποιότητα σταφυλιών (οινοποίησης και επιτραπέζιων) και είναι ένα από τα χωριά που έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα «Δρόμοι του Κρασιού».
Το Βενεράτο σήμερα είναι γνωστό από το Διεθνές συμπόσιο γλυπτικής, από την οργάνωση θεατρικών δρώμενων και παραστάσεων και από τα καλλιτεχνικά και άλλα σεμινάρια που διοργανώνονται από τον δραστήριο Πολιτιστικό Σύλλογο με την συνδιοργάνωση ή αρωγή από το Δήμο Ηρακλείου.
Πλήθος εκδηλώσεων διοργανώνει ο Πολιτιστικός σύλλογος σε όλη τη διάρκεια του χρόνου όπως την τελευταία Κυριακή Μαρτίου (αγώνας παλαιμάχων ποδοσφαιριστών), αναβίωση του εθίμου «Συνεστίαση Αγάπης» την Κυριακή του Πάσχα στην πλατεία «πλάτσα», «Βεγγέρα στην Άκρα» την τελευταία Κυριακή του Ιουλίου, συναυλία τη μέρα γιορτής του Αγίου Φανουρίου, «Διαγωνισμός οινογνωσίας» τη μέρα του Αγίου Γεωργίου Μεθυστή, και άλλες.
Ο οικισμός του Βενεράτου δεν έχει χαρακτηριστεί σαν παραδοσιακός (Ν. ΥΠΕΧΩΔΕ και ΥΠΠΟ, 1469/50) αλλά όπως αναφέρεται στην απόφαση έχει αρκετά παραδοσιακά στοιχεία.
