Η διαδρομή που ακολουθεί αποτελεί μια σύντομη πολιτιστική και ιστορική ξενάγηση μέσα στον φυσικό πλούτο της ευρύτερης περιοχής του Προφήτη Ηλία και των οικισμών που τον πλαισιώνουν. Το σύνολο της διαδρομής είναι περίπου 20 χιλιόμετρα. και πραγματοποιείται οδικώς ή με ποδήλατο.
Με αφετηρία τον Προφήτη Ηλία ακολουθούμε την κεντρική οδική αρτηρία, με νότια κατεύθυνση. Μετά από 6 χιλιόμετρα πορείας φτάνουμε στο Κυπαρίσσι.
Το Κυπαρίσσι είναι το μεγαλύτερο χωριό της περιοχής, βρίσκεται στο νότιο τμήμα της επαρχίας Τεμένους σε απόσταση 23 χιλιομέτρων από το Ηράκλειο, διαθέτει καφενεία και πολύ καλές ταβέρνες.
Ένα χιλιόμ. περίπου Νότια από το χωριό Κυπαρίσσι στη ΒΔ πλευρά του χαμηλού υψώματος, πού είναι γνωστό με την ονομασία «Στου Βαθειά» βρέθηκαν τάφοι πού χρονολογούνται στην Ύστερομινωϊκή ΙΙΙΑ-Β περίοδο.
Στήν κορυφή του υψώματος είχαν εντοπιστεί από τον Στ. Αλεξίου λείψανα μεγάλου Ύστερομινωϊκού κτηρίου. Το κτήριο αυτό έχει ήδη καταστραφεί σε μεγάλο βαθμό από την καλλιέργεια.
Ελάχιστοι τοίχοι είναι ακόμη ορατοί στην κορυφή του υψώματος, οπού βρίσκεται ό υψομ. δείκτης της Γεωγρ. Υπηρεσίας.
Ή έκταση της διασποράς των οστράκων στην κορυφή και την Ανατολική πλευρά του υψώματος δείχνει ίσως ότι πρόκειται για οικισμό παρά για μεμονωμένο κτήριο (σχ. Ι, θέση Β).
Στή ΒΑ. άκρη του ίδιου λόφου βρίσκεται το «βραχώδες στέγασμα», άπ’ όπου προέρχεται ή γνωστή Πρωτομινωική ομάδα κεραμικής (σχεδ. 1, θέση Γ).
Είναι χαρακτηριστικό για τη σημασία της θέσης ότι το ύψωμα αυτό με λείψανα τωνΠροανακτορικών, Νεοανακτορικών καί Μετανακτορικών χρόνων, δεσπόζει πάνω στήν κύρια διάβαση, πού όπως είχε επισημάνει ο Α. Ενans συνέδεε στα μινωικά χρόνια τη Βόρεια κεντρική Κρήτη με την περιοχή της Μεσαράς.
Ή περιοχή Κυπαρίσσι – Καλού, πού βρίσκεται δίπλα στο μινωικό οδικό άξονα Κνωσού – Μεσαράς, και σε ίση απόσταση ανάμεσα τους, ήταν φυσικό να δέχεται επιδράσεις και από τις δυο σημαντικές αυτές περιοχές.
Διαπιστώθηκαν έτσι επιρροές τόσο από την Κνωσό όσο και από τη Μεσαρά στη διακόσμηση αγγείων και σε ποικίλες κατασκευαστικές λεπτομέρειες.
Κατά μήκος της μινωικής διάβασης πού ήταν σε χρήση μέχρι πριν μερικές δεκαετίες, έχουν εντοπισθεί κι άλλες αξιόλογες μινωικές εγκαταστάσεις.
Έτσι, στα τρία περίπου χιλιόμετρα Νότια από «Του Βαθειά» βρίσκεται η θέση της «Τράπεζας» Καλού με τό ΥΜΙΙΙ νεκροταφείο και τον ΥΜ οικισμό.
Δύο χιλιόμετρα Βόρεια κατά μήκος επίσης της διάβασης, έχει εντοπισθεί εγκατάσταση των Μεσομινωικών (ΜΜΙΙΙΒ-ΥΜΙ ) χρόνων στή θέση «Χαλικιάς», στή ΒΑ. πλευρά του υψώματος «Κεφάλι τσή Τροχάλας» (σχεδ. Ι, θέση Ε).
Λείψανα της Μεσομινωικής (ΜΜΙ-ΙΙ) περιόδου περισυλλέχτηκαν από την κορυφή του υψώματος «Καημένος», 500 περίπου μέτρα Ανατολικά από «Του Βαθειά» (σχεδ. Ι, θέση Δ), ενώ Δυτικά κοντά στο χωριό Πύργος, εντοπίσθηκαν από τον Α. Εναns αρχαία κτήρια και ανασκάφτηκε ΥΜΙ τάφος δίπλα σε ορατά τότε τμήματα της αρχαίας διάβασης.
Τα ευρήματα της περιοχής μας δίνουν ενδιαφέροντα στοιχεία για τη ζωή και τη φυσιογνωμία του γεωγραφικού αυτού χώρου κατά την προϊστορική περίοδο.
Στην συνέχεια ο κεντρικός δρόμος από το Κυπαρίσσι ανηφορίζει με νοτιοανατολική κατεύθυνση προς το μικρό χωριουδάκι Γαλένι που βρίσκεται 3,5 χλμ νοτιότερα. Δεξιά μας συναντούμε τη θαυματουργή εκκλησία της Παναγίας της Γαλενιανής.
Ο δρόμος συνεχίζει στα πιο ορεινά χωριά της περιοχής και μας οδηγεί 3 χλμ. πιο κάτω στο χωριό Ρουκάνι με τον εξαιρετικής αρχιτεκτονικής βυζαντινό ναό του Αγίου Ιωάννη.
Συνεχίζουμε από το Ρουκάνι με ανατολική κατεύθυνση για 3χμ. Ο δρόμος μας οδηγεί στο χωριό Καρκαδιώτισσα. Το τοπίο αλλάζει μορφή, οι καλλιέργειες αραιώνουν, βοσκότοποι με χορτολιβαδικές κυρίως εκτάσεις απλώνονται γύρω μας.
Στην Καρκαδιώτισσα μπορείτε να επισκεφτείτε τα ερείπια μίας βυζαντινής βίγλας. Συνεχίζοντας ανατολικά προς Καρκαδιώτισσα στα μέσα της διαδρομής θα συναντήσετε τη Μονή του Αηστράτηγου και αν ακολουθήσετε το χωματόδρομο λίγο πριν την είσοδο της Καρκαδιώτισσας θα βρεθείτε στον εγκαταλελειμμένο οικισμό Αγαλαντές, με τις λεμονιές και τις νεραντζιές. Η Μονή Αηστράτηγου είναι χτισμένη σ ένα γραφικό τοπίο, Β.Δ. της Μονής Επανωσήφη, 2 περίπου χιλιόμετρα από το χωριό Καρκαδιώτισσα.
Το τοπίο είναι κατάφυτο και επιβε¬βαιώνει όσους ισχυρίζονται ότι τα μοναστήρια ήταν χτισμένα στις ωραιότερες τοποθεσίες. Δρυς, κυπαρίσσια και άλλα δέντρα δημι¬ουργούν μιαν εικόνα καταπληκτική, ενώ σε πολύ κοντινή απόστα¬ση από το μοναστήρι υπάρχουν δύο πηγές που χρησίμευαν για την ύδρευση του.
Η Μονή Αηστράτηγου λειτουργούσε ως και τα πρώτα χρόνια της τουρκικής κατάκτησης. Ακολουθεί μια περίο¬δος ερήμωσης και η εξάρτηση της από τη Μονή Επανωσήφη. Όσον αφορά τις εξελίξεις αυτές, το ιστορικό κενό που παρατηρεί¬ται είναι μεγάλο. Η πα¬ράδοση μόνον θέλει το μοναστήρι του Στρατηγού να είναι μετόχι ενός Τούρκου Αγά, ο οποίος και το χάρισε στη Μονή Επανωσήφη. Συνεχίζοντας το δρόμο μετά την Καρκαδιώτισσα, στα 3 χλμ.θα καταλήξετε στο ιστορικό μοναστήρι του Απανωσήφη, στα όρια του γειτονικού Δήμου Καζαντζάκη.
Η Μονή Απανωσήφη κυριαρχεί σε μιαν ολόκληρη περιοχή, κο¬ντά στα όρια των Επαρχιών Τεμένους και Μονοφατσίου. Χτίστηκε κατά τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας και απέκτησε τέτοια φήμη που κατά τα αμέσως επόμενα χρόνια (την περίοδο της Τουρκοκρατίας) έγινε ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα της Κρήτης!
Πηγή :
Ρεθεμνιωτάκης Γιώργος , Υστερομινωικός θαλαμωτός τάφος στο Κυπαρίσσι Ηρακλείου , Ειλαπίνη Α, 1987
Σύμβουλος Διαδρομής :
Βασίλης Δρόσος , Πρόεδρος ΕΟΣ Λασιθίου
Τσακαλάκης Γιώργος, Γεωλόγος, Διευθυντής γραφείου οικοτουρισμού