Σε υψόμετρο 244 μέτρων και απόσταση περίπου 10 χιλιομέτρων στον οδικό άξονα Ηράκλειο – Βιάννος (παράκαμψη από τη νέα εθνική οδό μετά από τη ΒΙ. ΠΕ. Ηρακλείου) βρίσκεται το Σκαλάνι που ανήκει στον Καλλικρατικό Δήμο Ηρακλείου.
Για πρώτη φορά το όνομα του χωριού απαντάται σε συμβολαιογραφικό έγγραφο του 1271 και σε αρκετά επίσης έγγραφα στα επόμενα χρόνια μέχρι την πρώτη βενετσιάνικη απογραφή του 1577. Από αυτήν την απογραφή και μετά το βρίσκουμε σε όλες τις επόμενες που πραγματοποιήθηκαν μέχρι σήμερα, ενταγμένο σε διάφορους Δήμους ή Κοινότητες ανάλογα με τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις κάθε εποχής.
Είναι χωριό με σημαντική παρουσία στην ιστορία και παράδοση στο νομό Ηρακλείου, πλούσιο σε αμπελουργικά και ελαιοκομικά προϊόντα και με εργατικούς και φιλόξενους κατοίκους.
Το Σκαλάνι είναι από τα τελευταία χωριά της Κρήτης που σταμάτησε την αντίσταση κατά τη μάχη των αλεξιπτωτιστών και που έδωσε τα πρώτα «επίσημα» θύματα εκτέλεσης πατριωτών (ο Αρχιμανδρίτης Θεοδοσάκης και άλλοι πατριώτες) στον αγώνα εναντίον των Γερμανών κατακτητών.
Το 1980, μια έρευνα του Καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης Θ. Δετοράκη, στα νοταριακά έγγραφα των Κρατικών Αρχείων της Βενετίας, έφερε στο φως στη θέση «Αποσάμι» ένα λησμονημένο μοναστήρι του αγίου Μηνά (μοναδικό σ’ ολόκληρη την Κρήτη απ’ όσο γνωρίζουμε) στο Σκαλάνι, που σύμφωνα με την προφορική παράδοση ήταν και κατοικία του μητροπολίτη Κρήτης για κάποια χρόνια.
Οι μαρτυρίες που έχουμε γι’ αυτό προέρχονται από δυο δικαιοπρακτικά έγγραφα (14 Οκτωβρίου 1598 και 14 Ιανουαρίου 1627) από τα κατάστιχα του νοταρίου του Χάνδακα Νικολάου Νέγρη. Δυστυχώς δεν έχουμε καμιά άλλη πληροφορία για την τύχη του μοναστηριού μετά το 1627.
Φαίνεται ότι το μοναστήρι διατηρήθηκε σε λειτουργία ίσως και λίγο μετά την άλωση του Χάνδακα (1669). Σήμερα τα ερείπια του μοναστηριού διακρίνονται σε απόσταση 1500 μέτρων περίπου ανατολικά του χωριού. Το τοπωνύμιο ακόμα σήμερα ακούγεται «Άγιος Μηνάς» και η ευλάβεια των κατοίκων συντηρεί ανάμεσα στα χαλάσματα ένα μικρό εικονοστάσι προς τιμήν του Αγίου.
Το σημερινό χωριό σφύζει από ζωή και ανάπτυξη. Διαθέτει παραδοσιακά και σύγχρονα καταστήματα, κρεοπωλεία, κουρεία, κομμωτήρια, ιατρεία, φαρμακεία, υπηρεσίες, οινοποιείο, ρακοκάζανο, κέντρα εστίασης – εστιατόρια, ταβέρνες, ουζερί και μεζεδοπωλεία, αποτελώντας ένα «μικρό Ηράκλειο» στην Περιφέρεια του Ηρακλείου.
Ο δραστήριος πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού διοργανώνει πλήθος εκδηλώσεων σε σταθερή και περιοδική βάση, όπως διήμερο πανηγύρι στη γιορτή του Αγίου Ιωάννη (29 Αυγούστου) με περιφορά της εικόνας του Αγίου (συνοδεύει η Δημοτική μπάντα) και παραδοσιακή μουσική και γλέντι, λειτουργία και εκδήλωση στο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου στου Σιγανού, πανηγύρι της Αγίας Ειρήνης στα Σπήλια (5 Μαΐου), πανηγύρι της Παναγίας (15 Αυγούστου), Αποκριάτικες εκδηλώσεις, μουσικές βραδιές τα Καλοκαίρια και άλλες.
Ο επισκέπτης του χωριού μπορεί να επισκεφτεί αρκετά σημεία φυσικού κάλλους ( μύλος του Σιγανού, Άγιος Μηνάς στο «Αποσάμι», κ.λπ.) ή να ακολουθήσει φυσικές διαδρομές όπως στο Φαράγγι του Καρτερού – Σκαλανιώτικο με χώρο αναψυχής δίπλα στην ξύλινη γέφυρα, στο πευκόδασος της Αγίας Ειρήνης στα Σπήλια και άλλα. Επισκέψιμος επίσης είναι και ο πολύ καλά οργανωμένος «δημοτικός Λαχανόκηπος» που βρίσκεται στο χωριό.
Θαυμάσια είναι η παραμονή στην πλατεία του χωριού με τα γραφικά καφενεδάκια, απ’ όπου ακούγονται παραδοσιακές μουσικές μιας και το χωριό διαθέτει μεγάλους και φημισμένους παραδοσιακούς μουσικούς δημιουργούς και καλλιτέχνες (Αβυσσινοί, Βασιλάκηδες, Παπαδοπεράκης Θωμάς και Ασπασία, κ.λπ.).
