Από τα κεφαλοχώρια της περιφερειακής Δημοτικής Ενότητας Ηρακλείου οι Κάτω Ασίτες (Ασσίτες) απέχουν από την πόλη 22,8 χιλιόμετρα σε υψόμετρο 459 μέτρα στους ανατολικούς πρόποδες του Ψηλορείτη. Στο χωριό φτάνει κανείς ακολουθώντας τη διαδρομή Ηράκλειο – Άγιος Μύρων – Πυργού – Κάτω Ασίτες.
Το όνομα του χωριού προέρχεται από την εγκατάσταση στρατιωτών από την Άσσο της Μυσίας που υπηρετούσαν στο στρατό του Νικηφόρου Φωκά και εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Κρήτη μετά την ανακατάληψή της από τους Βυζαντινούς το 961 και γιαυτό η ορθή γραφή του ονόματος είναι Ασσίτες και όχι Ασίτες.
Το όνομα της κωμόπολης συναντιέται για πρώτη φορά στα βενετσιάνικα αρχεία του Χάντακα το 1394 όπου αναφέρεται ως φέουδο του Paulus Theupolo. Καταγράφεται επίσης σε όλους τους επόμενους απογραφικούς καταλόγους από το 1577 μέχρι σήμερα.
Η «οχυρή» θέση του χωριού στους πρόποδες του Ψηλορείτη και η επαναστατική φύση των κατοίκων του διαγράφουν μια ένδοξη ιστορική πορεία στο πέρασμα των αιώνων, η οποία τεκμηριώνεται και από τα ηρώα που είναι στημένα στα ιστορικά σημεία και στα κεντρικά του χωριού (άγαλμα στην κεντρική πλατεία, μνημείο Σπυριδάκη Γεωργίου, μνημείο Αντώνη Φανουράκη).
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι περιοχές «Νοτικό» και «Πρίνος» καθώς και η περιοχή «Κάστελλας» δίπλα στη μονή Γοργολαΐνη, η οποία υπήρξε έδρα της επανάστασης (1866) και είναι από τις αρχαιότερες μονές της Κρήτης. Στη μονή βρίσκεται ο τάφος του συμπολεμιστή του Καπετάν Κόρακα, Φραγκιά Μαστραχά που σκοτώθηκε ηρωικά αγωνιζόμενος σε μάχη του 1868.
Το φυσικό περιβάλλον της περιοχής χαρακτηρίζεται από μια μεγάλη ποικιλία γεωμορφολογικών και οικολογικών χαρακτηριστικών. Από τις ψηλές βουνοκορφές της οροσειράς του Ψηλορείτη μέχρι και τα βόρεια παράλια του νησιού, μπορεί κανείς να θαυμάσει πλήθος τοπίων ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.
Η «στενότητα» του χώρου δεν εμποδίζει τη συνύπαρξη ψηλών και απότομων βουνοκορφών, μικρών οροπεδίων, φαραγγιών, πηγών και χειμάρρων, χαμηλών ρεματιών, λαγκαδιών και λιβαδιών. Από την ορεινή ζώνη ξεκινούν την ανάπτυξή τους αρκετά εντυπωσιακά φαράγγια. Η «πολυτροπία» της φύσης αιτιολογεί και την δημιουργία της «περιηγητικής Λέσχης Ασιτών» με την πλούσια δράση.
Αν και το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής αποτελείται ελαιώνες και αμπελώνες, προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον ο αριθμός και η ποικιλία δέντρων και φυτών, όπως φρύγανα και θάμνοι, λεύκες, κυπαρίσσια, καρυδιές, αχλαδιές, αγριοκερασιές, βελανιδιές, πουρνάρια, ασπάλαθοι, βατομουριές, αγριοκλιματιδιές, μυρτιές, θαμνοκυπάρισσα και άλλων, που τονώνουν την χαρακτηριστικά αναπτυγμένη κτηνοτροφία των Ασιτών (Άνω και Κάτω).
Σε απόσταση 3,5 χλμ., δυτικά από το χωριό Κάτω Ασίτες και σε υψόμετρο 670 μ., βρίσκεται το ιστορικό σπήλαιο “Μέλισσα”. Η αξία του είναι, εκτός από σπηλαιολογική, ιστορική και αρχαιολογική. Στην περιοχή των Κάτω Ασιτών υπάρχουν επίσης τα παρακάτω γνωστά σπήλαια: «Λέστα σπήλιος» στη θέση «Μαριάς αλώνι», “Αστυράκου σπήλιος” ή “Σαρακήνα», «Κατσιβλή σπήλιος» στη θέση “Λυσσογκρέμια”, το καθένα με τη δική του ιστορία και παράδοση.
18 εκκλησίες υπάρχουν και λειτουργούν στην κωμόπολη κάποιες από τις οποίες είναι παλαιότατες όπως η μονόκλιτη, βασιλική χτισμένη το 1745 (η πιο ιστορική και φημισμένη) «Αγία Παρασκευή» (Πολιούχος) που βρίσκεται στο κέντρο της και αποτελεί ένα αληθινό οικοδομικό κόσμημα μετά την αναπαλαίωσή της. Στην εκκλησία τελείται από ευσεβείς γυναίκες η ακολουθία της Παρακλήσεως κάθε χρόνο από το 1974. Ιστορικός είναι και ο καθεδρικός ναός της κώμης, χτισμένος στα μέσα του 19ου αιώνα, αφιερωμένος στη «Μεταμόρφωση του Σωτήρος» (πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου).
Η ασχολία των κατοίκων με την κτηνοτροφία είναι εγγύηση για την ποιότητα των κτηνοτροφικών προϊόντων σε αγνά κρέατα και τυροκομικά, χωρίς να υστερούν σε άλλα αγροτικά προϊόντα και φρούτα. Ο επισκέπτης θα συναντήσει επίσης αρκετά από τα παραδοσιακά επαγγέλματα όπως μαραγκούς, λαϊκούς κοσμηματοποιούς, γανωτές (καλαϊτζήδες), κατασκευαστές παραδοσιακών μουσικών οργάνων, παραδοσιακούς κουρείς, υφάντρες, σαπωνοποιούς, τσαγκάρηδες, αγιογράφους, με εντυπωσιακές δημιουργίες.
Στα τέσσερα εστιατόρια της κωμόπολης και στα δέκα καφενεία της ο επισκέπτης θα απολαύσει την αγνότητα και ποικιλία των τοπικών προϊόντων, τα γνήσια εδέσματα της παλιάς παραδοσιακής κρητικής κουζίνας, τη νοστιμιά των τυροκομικών προϊόντων και την ανοιχτή καρδιά των κατοίκων της. Μπορεί επίσης να προμηθευτεί τις υπέροχες δημιουργίες που παράγει και προωθεί και ο πολύ δραστήριος Γυναικείος Συνεταιρισμός Ασιτών Ηρακλείου «Ασιτιανά Εδέσματα».
Για να μπορέσει όμως ο επισκέπτης να βιώσει έστω και λίγα από όλα τα παραπάνω καλό θα είναι να επιλέξει μια πολυήμερη διαμονή της οποίας την άνεση, την ομορφιά και την απόλαυση εγγυώνται τα τρία αγροτουριστικά συγκροτήματα που βρίσκονται και λειτουργούν στην κωμόπολη των Κάτω Ασιτών.
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κάτω Ασιτών “Το Γοργολαΐνι” οργανώνει πολυήμερες Πολιτιστικές Εκδηλώσεις, όπως τα πανηγύρια του Αγίου Γεωργίου (23 Απρίλη και 3 Νοέμβρη), τη γιοργή του Κλήδονα (24 Ιουνίου), με αποκορύφωμα τις εφταήμερες εκδηλώσεις που αρχίζουν στις 19 και κλείνουν την 26η Ιουλίου (Πανηγύρι Αγίας Παρασκευής) με μεγάλο κρητικό γλέντι κυρίως από ντόπιους ονομαστούς παραδοσιακούς και πρωτοπόρους καλλιτέχνες (π.χ. οι Φραγκιαδάκηδες) οι οποίοι δεν είναι ευάριθμοι στην κωμόπολη.
Παρά το ότι ο οικισμός των Κάτω Ασιτών δεν έχει χαρακτηριστεί σαν παραδοσιακός (Ν. ΥΠΕΧΩΔΕ και ΥΠΠΟ, 1469/50), έχει αρκετά παραδοσιακά διατηρητέα κτίρια.
Ο οικισμός Νίση ο οποίος ανήκει στο Δ.Δ. των Κάτω Ασιτών είναι χαρακτηρισμένος από το ΥΠΠΟ σαν ενδιαφέρων οικισμός με παραδοσιακά στοιχεία.
